Trong những năm gần đây, xe điện (EV) đã trở thành một phần quan trọng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường. Nhiều người cho rằng xe điện là lựa chọn “xanh” và bền vững, giúp giảm thiểu lượng khí thải carbon so với các phương tiện sử dụng động cơ đốt trong. Tuy nhiên, thực tế có phải như vậy? Liệu xe điện có thực sự giảm thiểu ô nhiễm hay chỉ đơn giản là chuyển giao gánh nặng ô nhiễm từ thành phố về nông thôn?
1. Chuyển đổi năng lượng và hiệu suất
Một trong những điểm mạnh của xe điện là khả năng chuyển đổi năng lượng hiệu quả hơn so với xe chạy bằng xăng hoặc diesel. Trong khi động cơ đốt trong chỉ có hiệu suất khoảng 35%, xe điện có thể đạt hiệu suất lên đến 90% khi chuyển đổi điện năng thành năng lượng cơ học. Điều này giúp giảm lượng năng lượng cần thiết để di chuyển một chiếc xe, từ đó góp phần giảm ô nhiễm.(Nguồn hiệu suất từ Cục Đăng Kiểm Việt Nam)
Tuy nhiên, việc sản xuất điện cho xe điện không phải lúc nào cũng “sạch”. Nguồn năng lượng tái tạo như gió, mặt trời hay thủy điện vẫn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu điện toàn cầu. Nhiều nơi vẫn phụ thuộc vào nguồn điện từ than đá hoặc khí đốt, dẫn đến việc ô nhiễm không giảm đi mà có thể chỉ chuyển từ nơi này sang nơi khác.
Số liệu của IEA về hiệu suất thực trung bình toàn bộ các nhà máy nhiệt điện than trên thế giới năm 2019 là 37,5%. Theo “Cẩm nang Công nghệ Việt Nam năm 2019” do Cục Năng lượng Đan Mạch (DEA) phối hợp với Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo Việt Nam (EREA) và một số cơ quan khác biên soạn, hiệu suất thực trung bình tại Việt Nam của nhiệt điện than cận tới hạn là 35% và siêu tới hạn là 37%. Báo cáo gần nhất cho thấy hiệu suất thực trung bình toàn bộ các nhà máy nhiệt điện than tại Việt Nam hiện nay là 35,3%. (Nguồn Kinh Tế Sài Gòn Online)
Từ số liệu trên nếu xe điện sử dụng nguồn điện từ nhiệt điện than thì hiệu suất chuyển đổi năng lượng kém xe động cơ đốt trong hơn 10% (bao gồm truyền tải và tái nạp).
Người ta có thể biện minh rằng sử dụng điện tái tạo thì xe điện có ưu thế hơn. Đúng vậy, nếu sử dụng phần lớn điện tái tạo thì sẽ là ưu điểm. Nhưng thực tế, tỷ trọng điện “Xanh” trong tổng lượng điện của Việt Nam ta còn rất thấp. Do đó, định hướng xe điện là vấn đề cho tương lai khi mà cơ cấu điện thật sự “Xanh”.
2. Vấn đề về pin
Pin lithium-ion, loại pin phổ biến nhất sử dụng cho xe điện, có tác động môi trường đáng kể. Quá trình khai thác nguyên liệu thô như lithium, cobalt và nickel gây ra ô nhiễm đất và nước, cũng như làm giảm đa dạng sinh học. Hơn nữa, việc sản xuất pin tiêu tốn nhiều năng lượng và phát thải khí nhà kính.
Sau khi xe điện hết tuổi thọ, việc xử lý pin cũng đặt ra thách thức lớn. Nếu không được tái chế đúng cách, chúng có thể gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Do đó, dù xe điện có thể giảm thiểu ô nhiễm từ giao thông, nhưng vấn đề xử lý pin lại tạo ra một dạng ô nhiễm khác.
3. Chuyển ô nhiễm từ thành phố về nông thôn
Một luận điểm quan trọng trong cuộc tranh luận về xe điện là khả năng chuyển đổi ô nhiễm từ thành phố sang nông thôn. Khi nhiều người chuyển sang sử dụng xe điện, có thể giảm thiểu ô nhiễm không khí ở các khu vực đô thị, nhưng điều này không có nghĩa là ô nhiễm sẽ giảm xuống. Các nhà máy điện lớn có thể được đặt ở vùng nông thôn, nơi cộng đồng nhỏ và có thể ít chú ý hơn đến tác động môi trường.
Chưa kể, nếu phần lớn nguồn điện cho xe điện vẫn đến từ các nhà máy than đá hoặc khí tự nhiên, ô nhiễm không khí và khí thải carbon vẫn tiếp tục gia tăng, chỉ là ở những nơi khác mà thôi.
4. Giải pháp bền vững
Để xe điện thực sự trở thành giải pháp “xanh”, cần có sự kết hợp giữa phát triển hạ tầng năng lượng tái tạo và cải thiện quy trình sản xuất cũng như tái chế pin. Việc đầu tư vào năng lượng mặt trời, gió và các nguồn năng lượng sạch khác sẽ giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong quá trình sản xuất điện cho xe điện. Tái chế là 1 vấn đề cần ưu tiên trong việc bảo vệ môi trường.
Bên cạnh đó, chính phủ và các tổ chức cần có chính sách khuyến khích tái chế pin và nghiên cứu các công nghệ pin mới ít gây ô nhiễm hơn. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu tác động môi trường mà còn nâng cao sự bền vững của ngành công nghiệp xe điện.
Kết luận
Xe điện có tiềm năng lớn trong việc giảm thiểu ô nhiễm không khí và khí thải carbon, nhưng không thể phủ nhận rằng nó cũng đặt ra những thách thức môi trường không nhỏ. Để thực sự trở thành một giải pháp bền vững, cần một cách tiếp cận toàn diện hơn, từ việc phát triển nguồn điện tái tạo cho đến cải thiện quy trình sản xuất và xử lý pin. Chỉ khi đó, xe điện mới có thể thực sự được coi là “xanh” và góp phần tích cực vào cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.